Μαριναλέδα : Το ανδαλουσιανό φαλανστήριο

Ο Χουάν Μανουέλ Σάντσεθ Γκορδίγιο, μαζί με τους συντρόφους του από το Εργατικό Συνδικάτο της Ανδαλουσίας, επιδόθηκε σε πολλές κατασχέσεις τροφίμων από τα σούπερ μάρκετ για να βοηθήσει τα θύματα της κρίσης. Οι θεαματικές αυτές κινήσεις αναζωπύρωσαν το ενδιαφέρον για τη Μαριναλέδα, την κοινότητα στην οποία είναι δήμαρχος. Εδώ, τίποτα δεν γίνεται όπως αλλού. Και φαίνεται μάλιστα πως τα πράγματα πηγαίνουν καλά...

Μαριναλέδα, μια ισπανική κοινότητα με έκταση 28 τετραγωνικά χιλιόμετρα και 2.800 κατοίκους στην επαρχία της Σεβίλης, περιστοιχίζεται από τεράστιες ιδιωτικές εκτάσεις που στο μεγαλύτερο μέρος τους ανήκουν σε πλούσιους γαιοκτήμονες. Οι « terratenientes », οι παλαιοί αριστοκράτες, εκμεταλλεύονται χιλιάδες εκτάρια γης και δεκάδες χιλιάδες αγροτικούς εργάτες, ανειδίκευτους ή ωρομίσθιους. Είναι το βασίλειο της επισφαλούς εργασίας [1].

Η Μαριναλέδα, ωστόσο, είναι γνωστή στην Ισπανία, αλλά και στην Ευρώπη, για άλλους λόγους. Το χωριό, υπό την καθοδήγηση του δημάρχου του, του Χουάν Μανουέλ Σάντσεθ Γκορδίγιο, ο οποίος εκλέγεται ανελλιπώς εδώ και 34 χρόνια, έχει αναπτύξει ένα ιδιαίτερο πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό μηχανισμό. Το έμβλημα της πόλης διατυμπανίζει τις φιλοδοξίες του : « Μια ουτοπία για την ειρήνη ». Ορισμένοι την αποκαλούν αντικαπιταλιστικό μοντέλο : άλλοι την καταγγέλλουν ως απάτη ή φάρσα. Αλήθεια ή ψέμα, λοιπόν ; Ένα σύστημα κατά της κρίσης ή απλή αναστολή των συνεπειών της ;

Προτού απαντήσουμε, ας προσπαθήσουμε να φανταστούμε αυτό τον ανδαλουσιάνικο οικισμό τη δεκαετία του 1970, χωρίς διοικητικές,, οικονομικές ή πολιτικές δομές. Η ισπανική εκδοχή του Ιταλικού Νότου. Ένας ντόπιος Κάρλο Λέβι θα μπορούσε είχε γράψει το « Ο Χριστός σταμάτησε στη Μαριναλέδα » [2]. Το 1979 δεν υπήρχε ασφαλτοστρωμένος δρόμος. Τα σπίτια ήταν σε άθλια κατάσταση, κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση των κατοίκων. Το κέντρο υγείας ανεπαρκές. Δεν υπήρχε κανονικό δημαρχείο, ενώ το σχολείο ήταν υποτυπώδες. Δεν υπήρχε καν Γυμνάσιο – Λύκειο [3].

Αυτό-οικοδόμηση με 15 ευρώ το μήνα
Όλα ξεκινούν το 1977 με τη δημιουργία του Συνδικάτου εργατών της γης (Sindicato de obreros del campo, SOC). Οι κάτοικοι συμμετέχουν σε αυτό μαζικά. Ένα χρόνο αργότερα, πραγματοποιείται η πρώτη κατάληψη μεγάλης ιδιοκτησίας, του αγροκτήματος της Μποκατινάχα, από όπου, αργότερα, θα εκδιωχθούν οι συνδικαλιστές. Ακολουθεί η εκλογή νέου δημάρχου, του νεότερου στην Ισπανία : του Μανουέλ Σάντσεθ Γκορδίγιο, καθηγητή ιστορίας. Οι αρχές του ; Η πάλη ενάντια στην εξαθλίωση και σε όσους την προκαλούν : στο κυρίαρχο οικονομικό σύστημα, στους γαιοκτήμονες και ενίοτε, στη δημόσια εξουσία. Υπάρχει ανάγκη για καλλιεργήσιμη γη – γη που να ανήκει σε μια συλλογικότητα και όχι σε έναν άρχοντα. Γη που να προσφέρει δουλειά σε αυτή την κατά βάση αγροτική περιοχή.

Αρχίζει τότε ο μακρύς δρόμος προς την απαλλοτρίωση ιδιωτικών εκτάσεων με απεργίες πείνας και καταλήψεις ιδιοκτησιών, οι οποίες είχαν ως απάντηση τις βίαιες εκκενώσεις με την παρέμβαση της χωροφυλακής. Τέλος, το 1991, η Junta de Andalucía, η κυβέρνηση της Αυτόνομης Κοινότητας της Ανδαλουσίας, προχωρεί στην απαλλοτρίωση 1.200 εκταρίων του αγροκτήματος του Ουμόσο, ιδιοκτησίας του δούκα Δελ Ινφαντάδο [4] και παραχωρεί τη γη στη διάθεση του δήμου της Μαριναλέδα.

Έτσι, γίνεται πραγματικότητα το παλιό όνειρο « η γη σε αυτόν που τη δουλεύει ». Παράλληλα, μπαίνει τέλος στην ενδημική ανεργία, ενώ η μετανάστευση περιορίζεται. Ξεκινά η φύτευση ελαιόδεντρων και η καλλιέργεια πιπεριάς, αγκινάρας και φάβας. Για να καλυφθούν οι ανάγκες του πληθυσμού, η παραγωγή εκβιομηχανίζεται από το 1999 και μετά με τη βοήθεια μιας κονσερβοποιίας, συνεταιρικής, εννοείται. Ο κάθε εργάτης αμείβεται με τον ίδιο μισθό, όποια κι αν είναι η θέση του ή οι αρμοδιότητές του : σήμερα, 47 ευρώ την ημέρα επί έξι μέρες την εβδομάδα, σύνολο 1.128 ευρώ το μήνα για πλήρη απασχόληση (ο κατώτατος μισθός σε όλους τους κλάδους ανέρχεται στα 645 ευρώ).

Για να μην παραμείνει νεκρό γράμμα το δικαίωμα στη στέγη που εγγυάται το ισπανικό Σύνταγμα, τίθεται σε εφαρμογή ένα σχετικό πρόγραμμα με κανόνα την αυτό-οικοδόμηση. Ο καθένας συμμετέχει ανάλογα με τις ικανότητές του. Ο δήμος παρέχει το οικόπεδο και αμείβει τον αρχιτέκτονα. Τα υλικά τα προσφέρουν από κοινού ο δήμος, ο οποίος μπορεί να κάνει χρήση των δημοσίων κονδυλίων του Προγράμματος Αγροτικής Εργασίας [5] και από την τοπική κυβέρνηση της Ανδαλουσίας. Η διανομή γίνεται κατόπιν συνέλευσης στην οποία συνέρχονται όλοι οι πολίτες. Υπολογίζεται ότι μέχρι σήμερα έχουν χτιστεί τουλάχιστον 350 σπίτια με αυτό τον τρόπο, με χρήσιμη επιφάνεια 90 τετραγωνικά μέτρα και με 100 τετραγωνικά αυλή για να υπάρχει δυνατότητα μελλοντικής επέκτασης. Το ενοίκιο ανέρχεται στα 15 ευρώ το μήνα, όταν θα έπρεπε να πληρώνει κανείς 300 σύμφωνα με τις τιμές της αγοράς. Η κατοικία δε μπορεί να πουληθεί, μπορεί, ωστόσο, να μεταβιβαστεί στα παιδιά.

Η ιδεολογική αυτή βάση έχει γεννήσει μια ξεχωριστή μορφή αλληλεγγύης. Ο Αλμπέρτο, 24 ετών, κληρονόμησε το πνεύμα από τους γονείς του, οι οποίοι συμμετείχαν σε όλους τους αγώνες. Γνωρίζει, εξάλλου, το τίμημα της προσπάθειας, ξεκίνησε να δουλεύει στα δεκατέσσερά του. Πολλές δουλειές γενικού συμφέροντος γίνονται δωρεάν από τους κατοίκους -μέχρι 400 άτομα, σύμφωνα με τα λεγόμενα της Γκλόρια Πριέτο, η οποία είναι δημοτική σύμβουλος κοινωνικής δράσης και εργάτρια στους αγρούς και η ίδια.

Τα επιτεύγματα είναι εντυπωσιακά σε σχέση με το μέγεθος της κοινότητας. Σε ό,τι αφορά στις υποδομές : το δημαρχείο, το αθλητικό κέντρο, το γυμναστήριο, το πολιτιστικό κέντρο, δύο γηροκομεία, ένα στάδιο. Στις κοινωνικές υποδομές και υποδομές ψυχαγωγίας : ένας παιδικός σταθμός (μηνιαίο κόστος : 12 ευρώ το μήνα για κάθε παιδί, μαζί με τα γεύματα), μια σχολική καντίνα (20 ευρώ το μήνα), μια πισίνα (1 ευρώ το μήνα), ένα επαγγελματικό εργαστήρι [6] δυο φυσικά πάρκα, ένα πάρκο για παιδιά, ένας σκεπαστός πεζόδρομος, ένα δημοτικό πρόγραμμα βοήθειας στο σπίτι και διοργάνωση εορτών και πολιτιστικών εκδηλώσεων καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου.

Για να φτάσει σε αυτό το αποτέλεσμα, ο δήμος χρησιμοποίησε τόσο επιδοτήσεις από το κράτος και την Αυτόνομη Κοινότητα, όσο και τοπικούς φόρους, ενώ παράλληλα δεν δίστασε να χρεωθεί. Παρόλα αυτά, το ύψος του χρέους έφτασε από περίπου 600.000 ευρώ το 2009 στα 77.000 ευρώ το 2012. Χωρίς αυτές τις επιλογές, ένα σπιτικό με τρία παιδιά θα έπρεπε να πληρώνει τουλάχιστον 800 επιπλέον ευρώ το μήνα για να αντεπεξέλθει στις ανάγκες του.

Το σύστημα έχει και τους επικριτές του, αν όχι τους πολέμιούς του. Όπως υποστηρίζουν, ο μισθός του δημάρχου είναι πολύ υψηλότερος από το μισθό των υπαλλήλων του. Ορισμένοι κάνουν λόγο για 4.000 ευρώ το μήνα, ποσό που συμπεριλαμβάνει το μισθό του και τη βουλευτική του αποζημίωση ως μέλος της τοπικής βουλής της Ανδαλουσίας, τη στιγμή που κανένας δημοτικός σύμβουλος της Μαριναλέδα δεν αμείβεται στο ελάχιστο για τις υπηρεσίες του [7]. Η αντιπολίτευση καταγγέλλει ότι γίνεται χρήση επιδοτήσεων για προπαγανδιστικούς εκλογικούς σκοπούς και για τη διατήρηση ενός « κομμουνιστικού θεματικού πάρκου » στην καρδιά της καπιταλιστικής κοινωνίας. Άλλοι λένε ειρωνικά : « Χωρίς τα λεφτά των άλλων, η Μαριναλέδα θα ήταν η ουτοπία της ανεργίας, της έλλειψης πρωτοβουλίας και της φτώχειας. Θα γινόταν κι εκεί ό,τι έγινε στην Κούβα, μόλις είπαν οι Ρώσοι δεν πάει άλλο », διαβάζουμε στη συμμετοχική ιστοσελίδα 4UPRESS (For You Press).

Λιγότερη αγωνία από την υπόλοιπη περιοχή
Σύμφωνα με μια κάτοικο που ζήτησε να κρατήσει την ανωνυμία της από φόβο για « αντίποινα », ο δήμαρχος είναι ένας δικτάτορας που έχει χωρίσει το χωριό σε δυο ομάδες, τη δική του που απολαμβάνει τα προνόμια και την άλλη που βρίσκεται εντελώς στο περιθώριο και ζει μέσα στο φόβο - αν και παραδέχεται ότι εκείνοι που πριν δεν είχαν τίποτα, έχουν πια τη δυνατότητα να ζήσουν αξιοπρεπώς. Οι δυο σύμβουλοι του Εργατικού Σοσιαλιστικού Κόμματος της Ισπανίας (PSOE), ο Μαριάνο Πράδας και ο Ιπόλιτο Αϊρες, στην αντιπολίτευση, καταγγέλλουν την απουσία βιομηχανικής ποικιλότητας, την οποία αποδίδουν στη δίψα του Γκορδίγιο για απόλυτη εξουσία. Πολλά μέλη της αντιπολιτευόμενης μειοψηφίας (η λίστα του δημάρχου έλαβε το 73% των ψήφων με 11% αποχή στις δημοτικές εκλογές του Μάη του 2011) δεν πιστεύουν στις αρετές της συμμετοχικής δημοκρατίας τύπου Μαριναλέδα. Ασκούν κριτική ακόμα και στις κατοικίες με χαμηλό κόστος διότι « αυτοί οι άνθρωποι δεν θα γίνουν ποτέ ιδιοκτήτες κι έτσι, ο δήμαρχος θα μπορεί να τους έχει του χεριού του ».

Υπάρχει βαθιά πικρία. Αιτία, η ανεργία που σύμφωνα με κάποιους αγγίζει 525 ανθρώπους, δηλαδή το 13% του ενεργού πληθυσμού, όταν στο σύνολο της επαρχίας το ποσοστό φτάνει στο 35%. Δεν συνυπολογίζονται οι 317 « δυνάμει επιδοτούμενοι αγροτικοί εργάτες » οι οποίοι λαμβάνουν 420 ευρώ το μήνα υπό τον όρο να έχουν εργαστεί από 20 έως 60 μέρες μέσα στη χρονιά. « Εδώ ζούμε μετρημένα », όπως παραδέχεται μια νεαρή γυναίκα, η Άνα : πανευτυχής με το σπίτι της που της κοστίζει 15 ευρώ το μήνα, αρκείται σε ένα μισθό 900 ευρώ ο οποίος της επιτρέπει να βάζει και κάτι στην άκρη.

Όσοι είναι υπέρ δεν φείδονται κολακευτικών σχολίων, τόσο για τον δήμαρχο όσο και για το μοντέλο που εφαρμόζει. Οι ηλικιωμένοι στο στέκι των συνταξιούχων, μπροστά σε ένα ποτήρι μπύρα ή λευκό κρασί Montilla, αφηγούνται τις προσωπικές τους αναμνήσεις (την εξαθλίωση, τη συγκομιδή των ζαχαρότευτλων, τις πιο σκληρές δουλειές, τη μετανάστευση με στόχο την επιβίωση, τη μόνιμη επισφάλεια) για να τονίσουν καλύτερα την ευημερία που έφερε αυτός ο ξεχωριστός τοπικός άρχοντας. Η Κόντσι, από την πλευρά της, έμπορος, μη στρατευμένη, η οποία γεννήθηκε εδώ, χαίρεται για τη σχεδόν παντελή απουσία φόρων στο εμπόριο, για τη γνήσια δημοκρατία που εφάρμοσε ο δήμαρχος και κυρίως, για τη βαθιά αλλαγή στη θέση της γυναίκας : « Εδώ, οι γυναίκες έχουν λόγο, συμμετέχουν στη λήψη αποφάσεων εξίσου με τους άντρες ».

Η συλλογική ιδιοκτησία της στέγης, στον αντίποδα της ιερής ατομικής ιδιοκτησίας, αποτελεί φανερά ένα μεγάλο πλεονέκτημα μεσούσης της κατάρρευσης της αγοράς των ακινήτων. Ωστόσο, η οργάνωση της Μαριναλέδα δεν αποτελεί ασπίδα απέναντι στην κρίση. Η αγροτική και η βιομηχανική παραγωγή που έδιναν δουλειά μέχρι πριν από λίγα χρόνια, έχουν επιβραδυνθεί. Σύμφωνα με τη Ντολόρες Τεχάδα, σύμβουλο αρμόδια σε θέματα εργασίας και εργάτρια στην κονσερβοποιία, πρέπει να παράγουν περισσότερο, διαφορετικά πράγματα, αναπτύσσοντας τη βιολογική καλλιέργεια και να βρον νέες εμπορικές διεξόδους, χωρίς να μπον στο εφιαλτικό σύστημα της μεγάλης διανομής, αλλά, αναζητώντας περισσότερο τα εναλλακτικά κυκλώματα.

Οι ετήσιες κρατικές ή περιφερειακές επιδοτήσεις έχουν περάσει από τη μέγγενη των περικοπών τις οποίες αποφάσισε η κυβέρνηση του Λαϊκού Κόμματος, υπακούοντας στις εντολές της Τρόικας. Το 2012, οι επιδοτήσεις μειώθηκαν κατά 40% περίπου. Πολλά έργα που είχε υποσχεθεί ο δήμος, ματαιώθηκαν : το γηροκομείο, το ξενοδοχείο, η σκεπαστή πισίνα, ένα κονσερβοποιείο, ένα νέο επαγγελματικό εργαστήρι, η επένδυση στις ανανεώσιμες μορφές ενέργειας, ένα κέντρο υγείας, ένα κανάλι, μια παρακαμπτήρια λεωφόρος. « Παρά την κρίση », δηλώνει ο Αλμπέρτο, « εδώ, τουλάχιστον ανησυχούμε λιγότερο από ό,τι στην υπόλοιπη Ανδαλουσία ». Και η δημοτική ομάδα αναζητά άλλες λύσεις. Το φαλανστήριο* της Ανδαλουσίας αντέχει.


* φαλανστήριο: ονομασία σοσιαλιστικής αποικίας που σχεδίαζε ο Σαρλ Φουριέ. Επρόκειτο για ένα κτίριο στο οποίο θα ζούσαν όλοι και οι δουλειές θα μοιράζονταν σύμφωνα με τις φυσικές τάσεις του κάθε μελους. wiktionary

Notes
[1] Βλ. Francois de Ravignan « L’espoir decu des paysans andalous », Le Monde Diplomatique, Μάιος 1988
[2] Αναφορά στο μυθιστόρημα του Ιταλού Κάρλο Λέβι « Ο Χριστός σταμάτησε στο Έμπολι » (1945), εκδόσεις Πατάκη
[3] Πηγή : www.marinaleda.com.
[4] Eχει στην ιδιοκτησία του συνολικά 17.000 εκτάρια
[5] Το Πρόγραμμα Αγροτικής Εργασίας το οποίο εγκαινιάστηκε από τον Φελίπε Γκονσάλες το 1984 με στόχο τη μείωση της φτώχειας στις αγροτικές περιοχές, προσφέρει επιδοτήσεις στους δήμους για να πραγματοποιούν έργα και ως εκ τούτου, να δίνουν λίγη δουλειά στους άνεργους.
[6] Τα εργαστήρια αυτά είναι ανοιχτά για ανθρώπους άνω των 25 ετών οι οποίοι πραγματοποιούν μια εργασία δημοσίου συμφέροντος, λαμβάνοντας παράλληλα μισθό και επαγγελματική κατάρτιση.
[7] Η απόφαση καταγράφτηκε ενώπιον δικαστικού επιμελητή στις 8 Αυγούστου του 2012.