Σύμφωνα με την χριστιανική παράδοση, όταν η Θεοτόκος έμαθε από τον Θεό για τον
επικείμενο θάνατό της, ανέβηκε στο όρος των Ελαιών, έναν ορεινό όγκο στα
ανατολικά της παλαιάς πόλης της Ιερουσαλήμ, για να προσευχηθεί και να
ετοιμαστεί.
Από εκεί ειδοποίησε τους Αποστόλους να είναι έτοιμοι
για το γεγονός. Όμως επειδή κατά την ημέρα της κοίμησης (του θανάτου
Της) ορισμένοι Απόστολοι δεν βρίσκονταν στα Ιεροσόλυμα, λέγεται ότι μια
νεφέλη τους έφερε κοντά της.
Η Παναγία ετάφη στο μνήμα της Γεσθημανής. Τρεις μέρες μετά τον θάνατό της, το σώμα της ανελήφθη στους ουρανούς, καθώς ο τάφος βρέθηκε άδειος.
Στα Δωδεκάνησα, ο εορτασμός είναι ξεχωριστός, με πανηγύρια σε όλα τα νησιά και σε όλα τα χωριά. Λιτανείες με θρησκευτική ευλάβεια και βυζαντινή μεγαλοπρέπεια, παραδοσιακά πανηγύρια και ειδικά φαγητά.
Στη Ρόδο, το μεγαλύτερο πανηγύρι είναι αυτό της Παναγιάς της Κρεμαστής, το οποίο διαρκεί 15 μέρες (από τις 10 έως τις 23 Αυγούστου).
Συμμετέχουν σ’ αυτό χιλιάδες Pοδίτες, ενώ στο πλαίσιο του πανηγυριού
λειτουργεί και έκθεση παραδοσιακών προϊόντων εδώ και δεκαετίες. Είναι το
πανηγύρι με τη μεγαλύτερη συμμετοχή κόσμου σε όλα τα Δωδεκάνησα.
Στην Αστυπάλαια, το πανηγύρι της Παναγίας της
Πορταΐτισσας, οι εκδηλώσεις του οποίου διαρκούν τρεις μέρες. Ξεκινούν
από το βράδυ της παραμονής, μετά τον Εσπερινό, στον περίβολο της
εκκλησίας υπό τους ήχους βιολιού και λύρας, με παραδοσιακούς χορούς. Ανήμερα, οι Αστυπαλαιώτισσες μαγειρεύουν και προσφέρουν στους επισκέπτες
τοπικούς μεζέδες και αρνί γεμιστό. Το εορταστικό τριήμερο κλείνει με τα
«Κουκάνια», που διοργανώνονται στον Πέρα Γιαλό και είναι μια σειρά από
παιχνίδια με πρωταγωνιστές μικρά και μεγάλα «παιδιά». Το γιαουρτοτάϊσμα,
δηλαδή αλληλοτάισμα γιαουρτιού με κλειστά μάτια, το τράβηγμα του
σχοινιού, αγώνες κολύμβησης και αβγομαχίες, αλλά και ο «πετεινός», ένα
παιχνίδι όπου προσπαθούν να πιάσουν ένα καλάθι με έναν ψεύτικο κόκορα
στην άκρη μιας αλειμμένης με γράσο κολόνας πάνω από τη θάλασσα είναι
μερικά από αυτά.
Στη Νίσυρο, γιορτάζει η Παναγιά η Σπηλιανή ένα από τα
πιο γνωστά μοναστήρια που προσελκύει πλήθος κόσμου από όλα τα
Δωδεκάνησα. Το έθιμο θέλει τις λεγόμενες «εννιαμερίτισσες» να
καταφτάνουν από τα γύρω νησιά στη μονή εννιά μέρες πριν, για να
πραγματοποιήσουν μια ξεχωριστή τελετουργία που λήγει ανήμερα της
Παναγιάς. Την παραμονή προσφέρονται στους επισκέπτες ρεβίθια και πατάτες
και ανήμερα κρέας με πατάτες στο γλέντι που γίνεται στην αυλή του
σχολείου κάτω από την εκκλησία.
Στην Όλυμπο της Καρπάθου, η Παναγιά γιορτάζεται με τον πιο κατανυκτικό
τρόπο. Εδώ, οι λειτουργίες είναι βαθιά συνδεδεμένες με το πένθος για τη
Παναγία που «έφυγε». Αποκορύφωμα του εορτασμού είναι ο παραδοσιακός Κάτω
Χορός που ξεκινά από τους άντρες σε σταθερό, αργόσυρτο βήμα και
κατανυκτική διάθεση. Ακολουθούν οι γυναίκες ντυμένες με τις εκπληκτικής
ομορφιάς παραδοσιακές στολές τους.
Στην Κάσο, γίνεται το μεγαλύτερο πανηγύρι του νησιού. Όλα τα
πατροπαράδοτα έθιμα τηρούνται ευλαβικά και δεν είναι λίγοι οι
ξενιτεμένοι Κασιώτες που επιλέγουν αυτή τη μέρα για να επισκεφθούν τον
τόπο τους, να δοκιμάσουν ντολμαδάκια και πιλάφι και να ξεφαντώσουν με
λύρες και λαούτα.
Στο νησί της Πάτμου,
το νησί της Ορθοδοξίας, όπου τα πάντα περιστρέφονται γύρω από το
ιστορικό μοναστήρι της Αποκάλυψης, οι μοναχοί του τηρούν το έθιμο του
επιταφίου της Παναγίας, ένα έθιμο με βυζαντινές καταβολές. Ο χρυσοποίκιλτος επιτάφιος της Παναγίας περιφέρεται στα σοκάκια του
νησιού σε μεγαλοπρεπή πομπή, ενώ οι καμπάνες του μοναστηριού και των
άλλων εκκλησιών ηχούν ασταμάτητα.
Στην Κάλυμνο, σε εκκλησίες και ξωκλήσια αναβιώnουν
έθιμα και παραδόσεις. Η Παναγιά της Χώρας η Κεχαριτωμένη, η Γαλατιανή
στ’ Αργινώντα, η Κυρά Ψιλή στον Βαθύ, η Παναγιά του Γλυκιού στο λιμάνι, η
Παναγιά στους Βοθύνους, η Παναγιά της Τελέντου, η Παναγιά στην Ψέριμο, η
Μυρτιώτισσα και πολλά μικρά ξωκλήσια θ’ ανοίξουν τις πύλες τους για να
υποδεχθούν ντόπιους και επισκέπτες από κάθε γωνιά της Ελλάδας και του
εξωτερικού που θα σπεύσουν να προσκυνήσουν τη χάρη της Παναγιάς.
