Πότε εφευρέθηκε το «πρώτο εμβόλιο»;

Ο Εμμανουήλ Τιμόνης (1669-1741), με καταγωγή από τη Χίο, σπούδασε Ιατρική στην Πάντοβα και την Οξφόρδη και διετέλεσε καθηγητής στην Ιατροφιλοσοφική Σχολή της Πάντοβας. Αργότερα εγκαταστάθηκε στην Κωνσταντινούπολη, όπου διετέλεσε προσωπικός γιατρός του σουλτάνου.

 Ο Ιάκωβος Πυλαρινός (1659-1718), από την Κεφαλλονιά, σπούδασε Νομικά και Ιατρική στην Πάντοβα και διετέλεσε αρχίατρος του διοικητή της Κρήτης Ισμαήλ πασά, γιατρός του ηγεμόνα της Βλαχίας, αρχίατρος του Μεγάλου Πέτρου της Ρωσίας κ.ά., ενώ και αυτός εγκαταστάθηκε κάποια στιγμή στην Κωνσταντινούπολη. 

Οι δύο γιατροί ήταν οι πρώτοι που μελέτησαν μια μέθοδο λαϊκής ιατρικής που εφάρμοζαν κυρίως στη Θεσσαλία πρακτικές θεραπεύτριες οι οποίες έτριβαν την πληγή προβάτου προσβεβλημένου από ευλογιά και κατόπιν ενοφθάλμιζαν τον ιστό στο χέρι παιδιών, που αποκτούσαν ανοσία. 

Οι επιστήμονες εξέλιξαν τη μέθοδο, εισάγοντας με εγκεντρισμό ή με εμφύτευση στο δέρμα υγιών παιδιών πύον από φλύκταινες ασθενών με ευλογιά. Τα αποτελέσματα ήταν θαυμαστά και το 1713 δημοσίευσαν τις παρατηρήσεις τους σε διεθνή επιστημονικά έντυπα. 

Ο «ευλογιασμός», όπως ονομάστηκε, ήταν η πρώτη επιστημονική μέθοδος εμβολιασμού κατά της ευλογιάς, αλλά και κάθε άλλης νόσου. Ήταν τα πορίσματά τους που άνοιξαν τον δρόμο για την ανακάλυψη του δαμαλισμού, από τον Εντουαρντ Τζένερ, το 1798, μέθοδος που εξάλειψε εντελώς το ενδεχόμενο εκδήλωσης της νόσου. 

Οι δύο Έλληνες ιατροί, μολονότι θεωρούνται σκαπανείς της ανοσολογίας, έχουν σε μεγάλο βαθμό λησμονηθεί. 

Το 1701 στην Κωνσταντινούπολη είχε εμφανιστεί η φθοροποιός επιδημία της ευλογιάς, με τις χαρακτηριστικές φλύκταινες και τα σοβαρά επακόλουθα της εγκεφαλίτιδας. Το είκοσι περίπου της εκατό των μολυσμένων παιδιών αποβίωναν. Και όσα επιζούσαν θα είχαν τα χαρακτηριστικά στίγματα στο πρόσωπο, από τις ουλές που δημιουργούσε η ευλογιά. Γι' αυτό εξάλλου παρέμεινε η λέξη «βλογιοκομμένος».

Τότε στην επιδημία της ευλογιάς, μια αρχόντισσα της Κωνσταντινούπολης, που είχε τέσσερα αγοράκια, έντρομη επισκέφθηκε τον ιατρό Ιάκωβο Πυλαρινό, σπουδαγμένο στο περίφημο πανεπιστήμιο της Πάδοβας. Του ζητούσε τη γνώμη του, για να πήγαινε τα παιδιά της σε μια λαϊκή γυναίκα της γειτονιάς της, που εφάρμοζε μια πρακτική κάνοντας μερικές εγχαράξεις στις παλάμες, το μέτωπο, τις παρειές και βάζοντας επάνω τους ένα υγρό, που προστάτευε το παιδί από την ευλογιά. Ο ιατρός Πυλαρινός (1659-1718), ως επιστήμονας που οδηγείται από τον ορθόν λόγο, τη λογική, παρά τις αρχικές του αμφιβολίες, για να έχει ιδία γνώση παρακολούθησε την όλη διαδικασία καθώς και την πορεία των παιδιών έναντι της ευλογιάς. Παράλληλα άρχισε να εμβολιάζει τα παιδιά με το υγρό που λάμβανε από φλύκταινες νοσούντων, το οποίο έβαζε στους σκαριφισμούς, που έκανε όμως όχι στο μέτωπο, τις παρειές και τις παλάμες, όπου είναι τένοντες και οι περιτονίες και προκαλούνταν έντονος ερεθισμός, αλλά στα «σαρκωδέστερα μέρη», στον δελτοειδή μυ. Κατέγραφε τα εμβολιασθέντα παιδιά και την αντίστασή τους στην ευλογιά. Έτσι τεκμηρίωσε την αποτελεσματικότητα του εμβολιασμού και άρχισε συστηματικά να τον εφαρμόζει.

Την τακτική αυτή του εμβολιασμού έναντι της ευλογιάς άρχισε παράλληλα να την εφαρμόζει στην Κωνσταντινούπολη και ο χιώτης ιατρός Εμμανουήλ Τιμόνης (1669-1720), σπουδαγμένος και αυτός στην Πάδοβα. Μάλιστα, εμβολίασε το 1717 τον γιο της Λαίδης Μοντάγκιου (Lady Mary Worthley Montagu, 1689-1762), συζύγου του άγγλου πρέσβη στην Κωνσταντινούπολη. Τα γράμματά της συνέβαλαν ιδιαίτερα να εφαρμοστεί ο εμβολιασμός στην Αγγλία.

Η καινούργια μέθοδος του εμβολιασμού των Τιμόνη και Πυλαρινού για την προστασία από την ευλογιά, δημοσιεύθηκε στο διάσημο τότε περιοδικό του Λονδίνου «Philosophical Transactions», (αρ. 339, Απρίλιος-Ιούνιος 1714, τόμ. 29, 1714-1716, Λονδίνο 1717, σελ. 72-82 και 393-399 αντίστοιχα). Μάλιστα, η μελέτη του Τιμόνη είχε ανακοινωθεί και στη Βασιλική Ιατρική Εταιρεία του Λονδίνου.

Η εργασία του Πυλαρινού εκδόθηκε στη Βενετία το 1715 σε ιδιαίτερο βιβλιαράκι με την άδεια της Παπικής Εκκλησίας, και μεταφράστηκε στα ελληνικά (Πρακτικά της Ακαδημίας Αθηνών, 1952) από τους Κων. Ν. Αλιβιζάτο και Γεώργιο Πουρναρόπουλο.

 

Διάδοση του εμβολιασμού

Η νέα μέθοδος του εμβολιασμού για την προστασία από την ευλογιά έκτοτε άρχισε να διαδίδεται στην Ευρώπη. Ο περιηγητής Aubry De La Montraye στο ταξιδιωτικό του βιβλίο Voyage en Europe, Asie et Afrique (Χάγη 1727) αναφέρει ότι ευρισκόμενος στην Κωνσταντινούπολη το 1712 επισκέφθηκε τον γιατρό Τιμόνη, που ήταν φημισμένος για τον εμβολιασμό κατά της ευλογιάς, και στο παράρτημα του βιβλίου του δημοσίευσε τη μελέτη του Τιμόνη.

Επιπλέον, η μέθοδος του εμβολιασμού των Τιμόνη και Πυλαρινού διαδίδεται και  στην Αμερική, όταν το 1721 είχε ξεσπάσει μια μεγάλη επιδημία ευλογιάς στη Βοστώνη. Τότε, ο ιατρός Zabdiel Boylston (1680-1766) αναδημοσιεύει τις μελέτες τους από το αγγλικό περιοδικό «Philosophical Transactions» σε βιβλίο την ίδια χρονιά και εφαρμόζει τον εμβολιασμό εισάγοντας στην Αμερική τη νέα μέθοδο του εμβολιασμού των Τιμόνη και Πυλαρινού για την προστασία από την ευλογιά.

Μάλιστα, ο Βολταίρος από το Λονδίνο το 1728 σε επιστολές του διερωτάται γιατί στη Γαλλία χάνονται τόσες ζωές από την επιδημία της ευλογιάς και δεν εφαρμόζουν, όπως στην Αγγλία, τον εμβολιασμό για να προστατευθούν τα παιδιά.

Πολλοί διάσημοι ιατροί εφάρμοσαν τη νέα μέθοδο του εμβολιασμού, όπως ο Th. Tronchin, ο οποίος μάλιστα έγραψε το λήμμα «Inoculation», στο οποίο μνημονεύει τους εισηγητές της νέας μεθόδου του εμβολιασμού, Εμμ. Τιμόνη και Ιάκ. Πυλαρινό, στη Γαλλική Εγκυκλοπαιδεία των Diderot και D' Alembert, που ο πρώτος τόμος κυκλοφόρησε το 1751.

Με την εφαρμογή του εμβολιασμού, του αποκληθέντος «ευλογιασμού», η θνησιμότητα από την ευλογιά κατήλθε περίπου στο 1%. Και το σημαντικότερο είναι πως ογδόντα χρόνια αργότερα, το 1798, η τεχνική του εμβολιασμού των Τιμόνη και Πυλαρινού τροποποιήθηκε από τον Ed. Jenner, ο οποίος αντί για υγρό από τις φλύκταινες των νοσούντων ανθρώπων έπαιρνε υγρό από τις φλύκταινες νοσούντων αγελάδων, με λιγότερες παρενέργειες. Είναι ο αποκληθείς δαμαλισμός.

Ο πρώτος ανοσολόγος

Ο Ιάκωβος Πυλαρινός θεωρείται ο πρώτος ανοσολόγος (Morton's Medical Bibliography, 1993, σελ. 838, «He is the first immunologist») διότι το 1701 άρχισε την επιστημονική εφαρμογή του εμβολιασμού.

Η εφεύρεση αυτή του εμβολιασμού αποτελεί τη μοναδική ελληνική συμμετοχή στην πρόοδο της ιατρικής έπειτα από εκείνες των αρχαίων Ελλήνων και των βυζαντινών ιατρών. 

πηγές: 

Δημήτριος Καραμπερόπουλος 

 Ο Δημήτριος Καραμπερόπουλος είναι παιδίατρος, διδάκτωρ Ιστορίας της Ιατρικής.

 

 kathimerini.gr  ΛΙΝΑ ΓΙΑΝΝΑΡΟΥ«Ανοσία» και λήθη ΠΟΛΙΤΙΚΗ 25.10.2017