Ριο ντε Τζανέιρο: Η φαβέλα του θεού

«H φαβέλα που θα επισκεφθούμε σήμερα είναι μια από τις πιο φιλήσυχες του Ριο ντε Τζενέιρο. Η πιθανότητα να πέσουμε σε διασταυρούμενα πυρά αντιμαχόμενων συμμοριών είναι ελάχιστες» είπε η ξεναγός από το μικρόφωνο και ξανακάθισε στη θέση της. Κοιτάζοντας τα τρομαγμένα βλέμματα των ανθρώπων γύρω μου προσπαθούσα να καταλάβω αν μιλούσε σοβαρά η εάν απλώς ήθελε να σπάσει τον πάγο.

Είχα δοκιμάσει ανάλογα τουριστικά πακέτα σε αρκετές παραγκουπόλεις του πλανήτη από το Νταράβι της Βομβάης, όπου γυρίστηκε και το Slumdog Millionaire, μέχρι τις σκουπιδοπόλεις του Καϊρου. Τότε ήθελα κυρίως για να δω πως λειτουργεί αυτού του είδους ο «ταξικός τουρισμός». Εδώ όμως τα πράγματα ήταν ελαφρώς διαφορετικά. Γιατί ένας επισκέπτης μπορεί να εισέλθει στις περίφημες φαβέλες, τις παραγκουπόλεις του Ριο Ντε Τζανέιρο, είτε με κάποιο οργανωμένο γκρουπ είτε… με δυνάμεις του βραζιλιάνικου στρατού και της αστυνομίας. Δεδομένου όμως ότι στη δεύτερη περίπτωση οι πιθανότητες επιτυχίας είναι περιορισμένες, προτίμησα την πρώτη.

Μόλις τον περασμένο μήνα τα μέλη μιας συμμορίας κατέρριψαν ένα ελικόπτερο της αστυνομίας με ρουκέτες! Αυτά τα παιδιά δεν αστειεύονται.

Καθώς το λεοφωρειάκι μας ανέβαινε στα στενά και άναρχα χαραγμένα δρομάκια της παραγκούπολης αναρωτιόμουν πώς αυτή η χώρα αποφάσισε να διεκδικήσει τους ολυμπιακούς αγώνες του 2016 τη στιγμή που ο κρατικός μηχανισμός δεν ελέγχει σημαντικά τμήματα γης στην καρδιά των μεγαλύτερων αστικών κέντρων. Όταν όμως ρώτησα την οδηγό μας εάν είναι ασφαλές να κυκλοφορώ με φωτογραφική μηχανή, μου απάντησε ότι ίσως να μην υπάρχει πιο ασφαλές μέρος στη Λατινική Αμερική. Πραγματικά, από τη στιγμή που θα εισέλθεις στην «πόλη των θεών» ο αρχηγός της κάθε φαβέλας (ο οποίος έχει λάβει μερίδιο των εσόδων του τουριστικού πρακτορείου) είναι προσωπικά υπεύθυνος για την ασφάλειά σου. Όποιος σε πειράξει θα έχει να κάνει μαζί του. Και αυτό σε αρκετές περιπτώσεις μπορεί να σημαίνει… θάνατο

Κάθε φαβέλα είναι μια μικρή αυτόνομη πόλη με τις δικές της (παράνομες) τράπεζες το δικό της (παράνομο) δίκτυο ηλεκτροδότησης, τη δική της (παράνομη) αστυνομία αλλά ακόμη και ένα σύστημα κοινωνικής πρόνοιας το οποίο συχνά λειτουργεί καλύτερα από το αντίστοιχο της βραζιλιάνικης κυβέρνησης. Για όσους κατοικούν σε αυτές, οι φαβέλες αποτελούν τα ασφαλέστερα τμήματα της πόλης και γι’ αυτό μετακομίζουν εδώ ακόμη και μεσαία στρώματα του πληθυσμού που θεωρητικά θα μπορούσαν να νοικιάσουν ένα διαμέρισμα σε καλύτερα σημεία της πόλης.

Οι ιστορίες που μας διηγείται η ξεναγός για τις φαβέλες μοιάζουν βγαλμένες από κάποιο αντεστραμμένο σύμπαν. Θυμάται όταν μια ομάδα αληθινών αστυνομικών επιχείρησε να κλέψει μια τράπεζα σε μια από τις παραγκουπόλεις! Οι δράστες συνελήφθησαν και εκτελέστηκαν από τον αρχηγό της φαβέλας. Η έννοια του νόμιμου και του παράνομου, του διώκτη και του διωκόμενου είναι συνήθως αντίστροφες στις φαβέλες.

Οι μεγαλύτερες συμμορίες που ελέγχουν σήμερα τις παραγκουπόλεις του Ριο δημιουργήθηκαν μέσα στις φυλακές, όταν το δικτατορικό καθεστώς της δεκαετίας του ’70 και του ’80 έκανε ένα τραγικό λάθος: τοποθέτησε στα ίδια κελιά τους πολιτικούς κρατούμενους της αριστεράς με τους εγκληματίες του κοινού ποινικού δικαίου. Το αποτέλεσμα ήταν ότι οι «ποινικοί» διδάχθηκαν από τους κομμουνιστές πως οργανώνεται η παράνομη δράση με σχεδόν λενινιστικούς μηχανισμούς!

Σήμερα οι επικεφαλείς κάθε φαβέλας, έχουν φτάσει να ελέγχουν ένα μικρό «στρατό», άρτια εξοπλισμένο με τα πλέον σύγχρονα αυτόματα όπλα και αντιαρματικές ρουκέτες. Οι φαβέλες ελέγχουν ένα τεράστιο τμήμα της οικονομίας της πόλης. «Ακόμη και το καρναβάλι» θα μου εξηγήσει το ίδιο βράδυ ένας δυτικός διπλωμάτης «είναι ένα γιγαντιαίο πλυντήριο για το ξέπλυμα βρώμικου χρήματος από το εμπόριο ναρκωτικών και όπλων αλλά και από την πορνεία».
Για να καταλάβω το μέγεθος του προβλήματος θέλησα να δω την πόλη από το λόφο Κορκοβάντο, όπου στέκει το γιγαντιαίο άγαλμα του Ιησού – κατά την προσωπική μου άποψη το σημείο με την ομορφότερη θέα στον πλανήτη.

Μπορώ να φανταστώ πως αισθάνθηκε ο Αμέριγκο Βεσπούτσι όταν έφτασε εδώ για πρώτη φορά την πρωτοχρονιά του 1502. Κοιτάζοντας τον κόλπο του Γκουαναμπάρα, πίστεψε ότι πρόκειται για ένα μεγάλο ποτάμι και έτσι ονόμασε την περιοχή Ριο Ντε Τζανέιρο (Ποτάμι του Ιανουαρίου). Σήμερα η μαγική εικόνα συμπληρώνεται από τα φώτα της πόλης και τα ελικόπτερα που πετούν προς κάθε κατεύθυνση. Το Ριο έχει το μεγαλύτερο αριθμό ελικοπτέρων από οποιαδήποτε άλλη πόλη στον κόσμο. Απογειώνονται από πολυτελείς επαύλεις (περιφραγμένες με ηλεκτροφόρα σύρματα) και πετούν πάνω από τις φαβέλες όπου ζουν οι φτωχότεροι των φτωχών. Κοιτάζοντας όμως την πόλη από ψηλά καταλαβαίνεις ότι σε αρκετές περιπτώσεις οι φαβέλες πήραν την εκδίκηση τους: Οι παραγκουπόλεις καταλαμβάνουν τα καλύτερα οικιστικά «φιλέτα» με θέα που πραγματικά κόβει την ανάσα. Τεράστιοι θύλακες φτώχιας που αναπτύσσονται διαρκώς με τον «τσαμπουκά» των κατοίκων τους.

Για να πάρω μια πληρέστερη εικόνα του Ριο ντε Τζανέιρο θέλω να επισκεφθώ και το ιστορικό κέντρο. Με είχαν προειδοποιήσει να μην πλησιάσω το σαββατοκύριακο, όταν συμμορίες νεαρών λυμαίνονται τους δρόμους. Τώρα όμως ξημερώνει Δευτέρα και το κέντρο μεταμορφώνεται θυμίζοντάς μου την μοναδική ικανότητα της πόλης να κρύβει την ομορφιά μέσα στην ασχήμια. Και ίσως το χαρακτηριστικότερο δείγμα αυτής ης λογικής είναι ο καθεδρικός μητροπολιτικός ναός (catedral metropolitana). Εξωτερικά είναι ένα αποκρουστικός τσιμεντένιος κώνος ύψους 96 μέτρων. Όταν όμως περάσεις μια από τις τέσσερις πύλες εισόδου καταλαβαίνεις τι είχε στο μυαλό του ο αρχιτέκτονας Εντγκαρ Ολιβέιρα ντε Φονσέκα, όταν αποφάσισε να σχεδιάσει έναν από τους πιο λιτούς και παράλληλα εντυπωσιακούς ναούς στον κόσμο.

Από τον καθεδρικό κατευθύνομαι προς το ιστορικό καφέ-εστιατόριο confeitaria colombo. Μια ισχυρή δόση από τη λάμη των αρχών του 20ου αιώνα κυριαρχεί και στην τελευταία λεπτομέρεια, από του γιγαντιαίους καθρέφτες μέχρι τους επιβλητικούς πολυελαίους. Το Colombo περιγράφει με την παρουσία του μια εποχή στην οποία το Ρίο πίστευε ότι διέφυγε για πάντα από τη φτώχεια της Λατινικής Αμερικής για να αποτελέσει μια από τις λαμπρότερες μητροπόλεις του πλανήτη. Αρκετά ιστορικά κτίρια στο κέντρο συνηγορούσαν σε αυτή τη βεβαιότητα, η οποία όμως κατέρρευσε με την μεγάλη ύφεση της δεκαετίας του ‘30 και την μετέπειτα εμπλοκή της Βραζιλίας στο δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Η πόλη όπως και ολόκληρη η χώρα ξύπνησε από τον εφιάλτη του πολέμου για να συνειδητοποιήσει ότι αποτελεί πλέον και αυτή ένα τμήμα από την περίφημη «πίσω αυλή των ΗΠΑ». Τα νεοφιλελεύθερα πειράματα που πραγματοποιούσαν στη χώρα οι οικονομολόγοι της σχολής του Σικάγο έδειξαν ο χειρότεροι τους πρόσωπο στο Ριο Ντε Τζανέιρο δημιουργώντας τη χώρα με τις μεγαλύτερες οικονομικές ανισότητες στον κόσμο.

Το ερώτημα όμως επανέρχεται πιεστικό. Πως θα καταφέρει αυτή η πόλη των θεών να φιλοξενήσει τους αθανάτους της ΔΟΕ το 2016 και το παγκόσμιο πρωτάθλημα ποδοσφαίρου δυο χρόνια νωρίτερα. Εάν οι αρχηγοί των παραγκουπόλεων δεν συνεργαστούν, το κράτος θα πρέπει να τους κηρύξει (κυριολεκτικά) τον πόλεμο με κίνδυνο να υπάρξουν δεκάδες χιλιάδες νεκροί. Η απάντηση που δίνουν οι καριόκας (οι κάτοικοι του Ριο) είναι «θα δούμε- έχει ο θεός». Κάποιοι άλλοι απαντούν με δυο ανέκδοτα σχετικά με το άγαλμα του Ιησού που κοιτάζει την πόλη: «Το βλέπετε που στέκει με ανοιχτά τα χέρια» μου λέει ένας ταξιτζής και συνεχίζει «Κάποιοι λένε ότι είναι έτοιμος να χειροκροτήσει μόλις δει έστω και έναν Καριόκα να δουλεύει για να φτιάξει την πόλη του. Κάποιοι άλλοι όμως λένε ότι απλώς έχει πέσει θύμα ένοπλης ληστείας και έμεινε με τα χέρια ψηλά».

Άρης Χατζηστεφάνου

ΠΗΓΗ:info-war.gr