Των Γ. Ποταμιάνου, Β. Γκιτάκου, Γ. Αναγνωστάκου, Χ. Γκούμα
Η Ελλάδα διανύει τον έκτο χρόνο οικονομικής ύφεσης και οι συνέπειές της είναι εμφανείς σε πολλές πτυχές της καθημερινότητας των πολιτών. Ενα διαχρονικό ελληνικό πρόβλημα, το οποίο έχει λάβει μεγάλες διαστάσεις λόγω της παρούσας κοινωνικοοικονομικής κατάστασης, είναι η ανεργία. Σύμφωνα με την έκθεση της ΕΛΣΤΑΤ, το τελευταίο τρίμηνο του 2014 το ποσοστό της ανεργίας διαμορφώθηκε στο 25,5%, με τον αριθμό των ανέργων να ανέρχεται σε 1.229.370. Το ποσοστό των μακροχρόνια ανέργων εκτινάχθηκε στο 75,4% και παράλληλα ένας στους δύο νέους έως 24 ετών είναι άνεργος. Πολύ υψηλή, στο 39,7%, είναι η ανεργία και στην παραγωγική ηλικία των 25-29 ετών. Οι αριθμοί αυτοί αποτελούν απλώς στατιστικά αποτελέσματα, αλλά δεν αντικατοπτρίζουν την ουσία τού εν λόγω προβλήματος.Η ανεργία είναι ένα φαινόμενο με αξιοσημείωτες συνέπειες στη βιολογική, ψυχολογική και κοινωνική κατάσταση του ατόμου. Το μέγεθος των συνεπειών σε συνδυασμό με την παντελή απουσία μελετών στον ελλαδικό χώρο, ώθησε την ερευνητική ομάδα του καθηγητή Κλινικής Ψυχολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου Γρηγόρη Ποταμιάνου να διερευνήσει τις ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις της ανεργίας κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης. Η έρευνα αυτή αποτέλεσε την πρώτη οργανωμένη και συστηματική προσπάθεια καταγραφής της υποκειμενικά βιωμένης εμπειρίας της έλλειψης εργασίας κατά την περίοδο της ελληνικής λιτότητας.
Μια ομάδα ανέργων (27 άτομα), ηλικίας 25-55 ετών, οι οποίοι, ως επί το πλείστον, βίωναν την απώλεια εργασίας για περισσότερους από έξι μήνες, κλήθηκαν να περιγράψουν την εμπειρία και τους μηχανισμούς αντιμετώπισης της νέας κατάστασης, καθώς και να απαντήσουν σε ερωτήσεις σχετικά με τις αλλαγές που έχει επιφέρει η ανεργία στην εικόνα τους και για το τι σκέφτονται για το μέλλον. Η διαδικασία συλλογής δεδομένων ολοκληρώθηκε το καλοκαίρι του 2014 και η ανάλυση των αποτελεσμάτων έγινε με τη χρήση ποιοτικών μεθόδων.
Παρατηρήθηκε ότι η έλλειψη εργασίας φαίνεται να έχει δυσάρεστες επιδράσεις για τους ανθρώπους, τόσο σε βιοποριστικό όσο και σε ψυχολογικό επίπεδο. Πολλοί άνεργοι αδυνατούν να ικανοποιήσουν ακόμα και βασικές τους ανάγκες, κατάσταση η οποία τους δημιουργεί συναισθήματα ανασφάλειας, απόγνωσης και απελπισίας. Υπήρξαν ενδείξεις και κλινικά συμπτώματα διαταραχών διάθεσης, όπως της κατάθλιψης, και αγχωδών διαταραχών, όπως των κρίσεων πανικού. Το άγχος πολλές φορές σωματοποιείται σε πονοκεφάλους και αίσθημα ζάλης, ενώ η απαισιοδοξία και ο φόβος φάνηκε να επηρεάζουν τα σχέδια που κάνουν οι άνεργοι για το μέλλον. Πολλοί εξ αυτών μας ομολόγησαν ότι βρήκαν καταφυγή σε ουσίες εξάρτησης και τυχερά παιχνίδια.
Μερικά από τα παραπάνω έκαναν τους ανέργους να απομονωθούν από το κοινωνικό τους περιβάλλον, να αισθανθούν ανίκανοι, αφοπλισμένοι και αδύναμοι να ξεφύγουν από το συγκεκριμένο αδιέξοδο. Ωστόσο, υπήρξαν και οι περιπτώσεις ανέργων οι οποίοι όχι μόνο δεν είχαν επηρεαστεί ψυχολογικά από την ανεργία, αλλά την εκλάμβαναν ως μια ευκαιρία βελτίωσης της καθημερινότητάς τους, λόγω του αρκετού ελεύθερου χρόνου, και ως έναυσμα για να αναθεωρήσουν τις αξίες και τις προτεραιότητές τους.
Εξίσου σημαντική θέση στην παρούσα έρευνα κατείχε το ερώτημα: πώς τα άτομα προσπαθούν να αντιμετωπίσουν την ανεργία. Αρχικά, οι άνεργοι προβαίνουν σε κάποιες γνωστικές εκτιμήσεις, που ουσιαστικά έχουν να κάνουν με το πώς οι ίδιοι αντιλαμβάνονται αυτό που τους έχει συμβεί και την κατάσταση στην οποία βρίσκονται. Αν και προηγούμενες έρευνες έχουν προτείνει πως τα άτομα αντιλαμβάνονται την ανεργία ως μια απειλή, βλάβη ή απώλεια, η ερευνητική μας ομάδα έδειξε πως η ανεργία παρουσιάζεται από ορισμένους άνεργους ως μια ευκαιρία, μια μετάβαση ή ένα έναυσμα για αλλαγή. Οι άνεργοι φάνηκε να χρησιμοποιούν δύο διακριτές στρατηγικές, προκειμένου να αντιμετωπίσουν τη συνθήκη της ανεργίας. Από τη μια πλευρά υπήρχαν εκείνοι που αποδέχονταν πολύ γρήγορα τη νέα πραγματικότητα και προσπαθούσαν ενεργητικά να κινητοποιηθούν, για παράδειγμα αναζητώντας εκ νέου εργασία.
Από την άλλη πλευρά, για ορισμένους άνεργους η μετάβαση στη νέα πραγματικότητα ήταν πιο δύσκολη, με αποτέλεσμα να παρατηρούνται στοιχεία παραίτησης και παθητικότητας, τα οποία στη συνέχεια οδηγούσαν σε παραμέληση της εξωτερικής εμφάνισης, σε κοινωνική απομόνωση και αίσθημα ανικανότητας. Οι άνεργοι, πέρα από το ζήτημα της απώλειας εργασίας, είχαν να αντιμετωπίσουν και σωρεία άλλων παραγόντων που ξεπρόβαλαν ως αποτέλεσμα της ανεργίας, όπως για παράδειγμα η έλλειψη οικονομικών πόρων, η αξιοποίηση και οργάνωση του ελεύθερου χρόνου και η συναισθηματική αστάθεια. Το οικογενειακό υποστηρικτικό πλαίσιο φάνηκε να διαδραματίζει πολύ σημαντικό ρόλο στην οικονομική και ψυχολογική υποστήριξη των ανέργων ανεξαρτήτως ηλικίας, ενώ η ενασχόληση με εθελοντικές δραστηριότητες που ενδυναμώνουν το αίσθημα της προσφοράς και του σκοπού αποτέλεσαν τη βάση για τη δημιουργία καθημερινής ρουτίνας, όμοιας με αυτήν της εργασίας.
Ολα τα παραπάνω στοιχεία, σε συνδυασμό με τις αφηγήσεις των ανέργων και ακόμα περισσότερες λεπτομέρειες, παρατίθενται στο βιβλίο με τίτλο «Το βίωμα της ανεργίας: οι άνθρωποι πίσω από τους αριθμούς». Το συγκεκριμένο βιβλίο, επιστημονικής επιμέλειας του καθηγητή Γρηγόρη Ποταμιάνου και του δρος Βασίλη Γκιτάκου, θα κυκλοφορήσει το προσεχές διάστημα από τις εκδόσεις Παπαζήση.
Αναδημοσίευση από syspeirosi.wordpress.com
- Γ. Ποταμιάνος, καθηγητής Κλινικής Ψυχολογίας, Πάντειο Πανεπιστήμιο, Β. Γκιτάκος, διευθυντής ΚΕΘΕΑ, Γ. Αναγνωστάκος, ψυχολόγος, Χ. Γκούμας, ψυχολόγος