Γιατί η Πρωτοχρονιά γιορτάζεται την 1η Ιανουαρίου;

Καλή χρονιά!

   Κάνοντας ένα ταξίδι στον χρόνο, από τη Βαβυλώνα μέχρι τον Ιούλιο Καίσαρα και τον Πάπα Γρηγόριο ΙΓ', ανακαλύπτουμε, τελικά, ότι η Πρωτοχρονιά δεν γιορτάζεται από όλους την ίδια μέρα.

Η Πρωτοχρονιά, στις περισσότερες χώρες του κόσμου, είναι δημόσια αργία και γιορτάζεται την 1η Ιανουαρίου. Σηματοδοτεί, όπως λέει και το όνομά της, την πρώτη μέρα κάθε χρόνου. Χορός, μουσική, πυροτεχνήματα και πολύ ποτό συνθέτουν την εικόνα των περισσότερων εορταστικών εκδηλώσεων που προγραμματίζονται για να καλωσορίσουμε το νέο έτος. 

Ο εορτασμός της πρώτης μέρας του χρόνου, όμως, δεν είναι αποκλειστικό χαρακτηριστικό των σύγχρονων κοινωνιών. 

 Η ανάγκη να γιορτάζεται η έλευση του νέου έτους, σαν μία καινούρια αρχή, έχει της ρίζες της στους πρώτους ανθρώπινους πολιτισμούς. 

 Στο πέρασμα των αιώνων, αυτός ο εορτασμός άλλαξε μορφές, αλλά πάνω από όλα, άλλαξε ημερομηνίες.

Η Βαβυλώνα και το ανοιξιάτικο φεστιβάλ Ακίτου

Πρωτοχρονιά στη Βαβυλώνα (πηγή: Getty Images)

Η γιορτή της Πρωτοχρονιάς είναι, λοιπόν, ίσως η αρχαιότερη από όλες τις άλλες. Και η ιστορία της, μας πάει πίσω τέσσερις χιλιετίες. Παρατηρήθηκε για πρώτη φορά στην αρχαία Βαβυλώνα. Συγκεκριμένα, γύρω στο 2000 π.Χ., όταν οι Βαβυλώνιοι γιόρταζαν την Πρωτοχρονιά κατά την πρώτη Νέα Σελήνη μετά την εαρινή ισημερία, η οποία συμβαίνει περίπου στις 21 Μαρτίου. 

Οι γιορτές των Βαβυλώνιων για την έλευση του νέου έτους ήταν γνωστές με το όνομα Ακίτου, αφιερωμένες στη νίκη του νέου θεού Μαρντούκ εναντίον της παλιάς θεάς Τιαμάτ και διαρκούσαν δέκα ή έντεκα ημέρες. Είναι, μάλλον, ασφαλές να πούμε ότι ο δικός μας τρόπος καλωσορίσματος του χρόνου, με χαρτάκι στο σπίτι ή στρίμωγμα σε πλατείες, ωχριά μπροστά στην αρχαία γιορτή.

Κι αν ο ερχομός της άνοιξης φαντάζει μια λογική εκκίνηση για το νέο έτος – είναι η εποχή της αναγέννησης, της άνθησης των λουλουδιών και της φύτευσης των νέων σοδειών – η 1η Ιανουαρίου φαντάζει εντελώς αυθαίρετη ημερομηνία. Με μια πρώτη ματιά, δεν φαίνεται να έχει καμία γεωργική, αστρολογική ή άλλη σημασία. Πώς καθιερώθηκε, λοιπόν;

Οι νουμηνίες στην αρχαία Ελλάδα

Πριν ξεκινήσουμε την αναζήτηση των λόγων που η 1η Ιανουαρίου θεωρείται η πρώτη μέρα του έτους, πρέπει να πούμε ότι οι αρχαίοι Έλληνες δεν γιόρταζαν την Πρωτοχρονιά, αφού για εκείνους ήταν πιο σημαντική η αρχή κάθε μήνα, η οποία ονομαζόταν νουμηνία και γιορτάζονταν ανάλογα.

Όταν ο ελλαδικός χώρος πέρασε στην ρωμαϊκή αυτοκρατορία, οι Έλληνες υιοθέτησαν, μάλλον αναγκαστικά, την πρακτική εορτασμού της Πρωτοχρονιάς των Ρωμαίων, που θα δούμε παρακάτω.

Οι Ρωμαίοι αυξάνουν τους μήνες από δέκα σε δώδεκα

Το ρωμαϊκό ημερολόγιο, σε τοιχογραφία που βρέθηκε στην έπαυλη του Νέρωνα.

Στα πρώτα χρόνια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, αρχή του νέου έτους θεωρούνταν, όπως και κατά τη χρυσή εποχή της Βαβυλώνας, ο Μάρτιος. Συγκεκριμένα, το ρωμαϊκό ημερολόγιο, που είχε σαν βάση τον σεληνιακό κύκλο, ξεκινούσε από τον Μάρτιο και τελείωνε στον Δεκέμβριο. 

Μάλιστα, τα ονόματα των σύγχρονων μηνών Σεπτέμβριος, Οκτώβριος, Νοέμβριος και Δεκέμβριος φανερώνουν, μέχρι σήμερα, τη θέση τους σε εκείνο το ημερολόγιο. Αυτό γιατί, στα λατινικά, septem σημαίνει επτά, octo σημαίνει οχτώ, novem σημαίνει εννιά και decem σημαίνει δέκα.

Αργότερα, προστέθηκαν δύο ακόμα μήνες στο ημερολόγιο των Ρωμαίων, ο Ιανουάριος και ο Φεβρουάριος και το 153 π.Χ., η ρωμαϊκή σύγκλητος αποφάσισε το ρωμαϊκό πολιτικό έτος να αρχίζει την 1η Ιανουαρίου, όταν και ορκίζονταν οι ετήσιοι ύπατοι και οι πραίτορες.

Το ημερολόγιο του Ιουλίου Καίσαρα και ο ρόλος του θεού Ιανού

Παρόλα αυτά, δεν ήταν παρά μόνο μέχρι το 46 π.Χ., όταν ο Ιούλιος Καίσαρας δημιούργησε το Ιουλιανό Ημερολόγιο, που η 1η Ιανουαρίου καθιερώθηκε ως Πρωτοχρονιά. Μάλιστα, ο Καίσαρας, για να καταφέρει να συγχρονίσει το νέο ημερολόγιο με τον ήλιο αντί με τη σελήνη, αναγκάστηκε να παρατείνει τη διάρκεια του προηγούμενου έτους στις 445 ημέρες.

Ο Ιανουάριος είχε πάρει το όνομά του από τον Ιανό, τον ρωμαϊκό θεό των ενάρξεων και των μεταβάσεων και ο Καίσαρας θεώρησε ότι η πρώτη μέρα του μήνα αφιερωμένου σε αυτόν ήταν η ιδανική για να σηματοδοτεί την έναρξη του νέου έτους. 

Είναι ενδιαφέρον, επίσης, ότι ο Ιανός απεικονίζονταν με δύο πρόσωπα: το ένα κοιτούσε εμπρός (μέλλον) και το άλλο πίσω (παρελθόν).

Οι Ρωμαίοι δεν σταμάτησαν να γιορτάζουν την έλευση της νέας χρονιάς, ούτε μετά την επικράτηση του Χριστιανισμού, αν και η Εκκλησία καταδίκασε τις εορταστικές εκδηλώσεις ως παγανιστικές. Η αλήθεια είναι ότι οι Ρωμαίοι δεν γιόρταζαν με τον πιο σεμνό τρόπο την Πρωτοχρονιά. Επιδίδονταν σε όργια και μεθύσι, ξορκίζοντας, έτσι, το χάος που ήλπιζαν να μην τους ακολουθήσει στο νέο έτος.

Αλλαγές από την επικράτηση του Χριστιανισμού έως τον Μεσαίωνα

Κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα, η επικράτηση του Χριστιανισμού έφερε αλλαγές στη γιορτή της Πρωτοχρονιάς (πηγή: commons.wikimedia.org/wikiUser:Sir_Gawain)

Στους αιώνες που ακολούθησαν, οι παγανιστικές γιορτές καταργήθηκαν ή συγχωνεύτηκαν με τις νέες χριστιανικές που καθιερώθηκαν και η Πρωτοχρονιά δεν αποτέλεσε εξαίρεση. Η Εκκλησία παρέμενε αντίθετη με τους έντονους εορτασμούς για την έλευση του νέου χρόνου, για πολλούς αιώνες, μετατρέποντας την Πρωτοχρονιά σε ημέρα προσευχής και νηστείας. 

Μάλιστα, μέχρι τον Μεσαίωνα, είχε μεταφέρει και πάλι την Πρωτοχρονιά, ορίζοντάς την ως την 25η Μαρτίου, την ημέρα του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου. Το γεγονός αυτό είχε αρκετά τραγελαφικά αποτελέσματα, αφού η ημερολογιακή αρχή της χρονιάς κατέληξε να διαφέρει ακόμη και ανάμεσα στις ίδιες εθνοτικές ομάδες. 

Κλασικό παράδειγμα του παραπάνω παραλογισμού υπήρξε η ιταλική χερσόνησος, όπου η χρονιά άρχιζε αλλού την 1η Ιανουαρίου, αλλού την 25η Μαρτίου και αλλού την 1η Μαρτίου. Αν το σκεφτούμε λίγο, θα δούμε ότι ένας ταξιδιώτης στην Ιταλία του Μεσαίωνα, κατά μία έννοια, μπορούσε να ταξιδέψει πίσω ή μπροστά στον χρόνο!

Οι ανακρίβειες επιβάλλουν νέες αλλαγές

Το άγαλμα του Πάπα Γρηγορίου ΙΓ΄, στον Βασιλικό του Αγίου Πέτρου, στο Βατικανό.

Η 1η Ιανουαρίου επανήλθε ως επίσημη Πρωτοχρονιά, μόλις πριν από, περίπου, μισό αιώνα, όταν ο Πάπας Γρηγόριος ΙΓ' αποφάσισε να εγκαταλείψει εντελώς το Ιουλιανό Ημερολόγιο, αναζητώντας ένα πιο ακριβές σύστημα χρονολόγησης και επιχειρώντας να δώσει ένα τέλος στα προβλήματα που γεννούσε η ύπαρξη διαφορετικών ημερολογιακών εκκινήσεων.

Με βάση το σύστημα μέτρησης του Ιουλιανού Ημερολογίου, το ηλιακό έτος αποτελούνταν από 365 μέρες και ένα τέταρτο της ημέρας. Κάθε τέσσερα χρόνια, μία εμβόλιμη μέρα προστίθετο στον χρόνο, ώστε να διατηρείται η αντιστοίχηση του ημερολογίου με τις εποχές. Ωστόσο, αν και αρκετά ακριβές, το Ιουλιανό Ημερολόγιο δεν ήταν τέλειο.

Στην πραγματικότητα, ένα ηλιακό έτος διαρκεί 365 μέρες, 5 ώρες, 48 λεπτά και 46 δευτερόλεπτα, δηλαδή 365,2422 μέρες. Η απόκλιση από τις 365,25 μέρες του ημερολογίου του Ιουλίου Καίσαρα δεν φαντάζει μεγάλη, αλλά, ακόμα και έτσι, είχε ως αποτέλεσμα το Ιουλιανό Ημερολόγιο να μένει πίσω από τις εποχές, κατά μία μέρα κάθε αιώνα.

Καθιερώνεται το Γρηγοριανό Ημερολόγιο

Το Γρηγοριανό Ημερολόγιο καθιερώθηκε το 1582 και ισχύει στο μεγαλύτερο μέρος του κόσμου μέχρι σήμερα

Έτσι, ο Γρηγόριος πήρε την απόφαση να καθιερώσει ένα νέο ημερολογιακό σύστημα, το γνωστό και ισχύον μέχρι σήμερα στον δυτικό κόσμο Γρηγοριανό Ημερολόγιο, με στόχο τη μεγαλύτερη ακρίβεια. Η τελευταία ημέρα του Ιουλιανού Ημερολογίου ήταν η 4η Οκτωβρίου 1582 και η πρώτη του Γρηγοριανού ήταν η αμέσως επόμενη, αλλά όχι ως 5η αλλά ως 15η Οκτωβρίου 1582.

Παράλληλα με την καθιέρωση του νέου ημερολογίου, ο Πάπας κάλεσε τους Χριστιανούς, να θεωρούν ως πρώτη μέρα κάθε χρονιάς την 1η Ιανουαρίου. Το νέο ημερολόγιο υιοθετήθηκε άμεσα από τους Καθολικούς και στη συνέχεια και από τους Προτεστάντες. Σιγά και σταθερά, η 1η Ιανουαρίου αναγνωρίστηκε και γιορτάζεται από ολόκληρο τον κόσμο ως η Πρωτοχρονιά.

Λαοί με διαφορετικές Πρωτοχρονιές 

Σκηνή από τους εορτασμούς της Κινέζικης Πρωτοχρονιάς. Φέτος, όπως και η Θιβετιανή, θα γιορταστεί στις 31 Ιανουαρίου 2014. (πηγή: ownbond.com)

Ωστόσο, υπάρχουν μέχρι και σήμερα πολιτισμοί και θρησκευτικές ομάδες που γιορτάζουν άλλες Πρωτοχρονιές. Πιο γνωστό σε εμάς είναι το παράδειγμα των Παλαιοημερολογιτών Χριστιανών, που ακολουθούν ακόμα το Ιουλιανό Ημερολόγιο, με αποτέλεσμα να φτάνουν στη δική τους 1η Ιανουαρίου, όταν το δικό μας ημερολόγιο δείχνει, ήδη, τις 14 Ιανουαρίου.

Άλλα παραδείγματα είναι η Κινέζικη και η Βιετναμέζικη Πρωτοχρονιά, που γιορτάζονται τη μέρα της δεύτερης Νέας Σελήνης, μετά το χειμερινό ηλιοστάσιο. Πρόκειται για κινητή γιορτή, η οποία μπορεί να πέσει οποιαδήποτε μέρα, από τις 21 Ιανουαρίου έως τις 21 Φεβρουαρίου, με βάση το δικό μας ημερολόγιο. Παρομοίως, γιορτάζεται και η Μογγολική Πρωτοχρονιά.

Η Θιβετιανή Πρωτοχρονιά, επίσης, δεν συμβαδίζει με τη δική μας. Ονομάζεται Λόσαρ, γιορτάζεται για δεκαπέντε μέρες (τις τρεις πρώτες πιο έντονα) και είναι κινητή, με βάση το θιβετιανό σεληνιακό ημερολόγιο, σύμφωνα με το οποίο φέτος είναι το έτος 2140. Η Πρωτοχρονιά του 2141 (το δικό μας 2014) θα είναι στις 31 Ιανουαρίου του δικού μας ημερολογίου.

Ξεχωριστή Πρωτοχρονιά έχουν και οι Εβραίοι (Ρος Χασάνα), η οποία γιορτάζεται τις δύο πρώτες μέρες του Τισρέι, του πρώτου μήνα του πολιτικού έτους και έβδομου μήνα του εκκλησιαστικού έτους με βάση το εβραϊκό ημερολόγιο. Ο Τισρέι αντιστοιχεί στους δικούς μας Σεπτέμβριο και Οκτώβριο και για το 2014 πέφτει στις 24 με 26 Σεπτεμβρίου.

Καλό νέο ξεκίνημα   

Το βέβαιο είναι ότι, ανέκαθεν, οι άνθρωποι αναζητούμε ένα κοινό σημείο αναφοράς, μία νέα αφετηρία, κατά την οποία μπορούμε να αφήσουμε, συμβολικά, πίσω μας όλα τα δεινά του προηγούμενου διαστήματος και να πορευθούμε στο μέλλον, κρατώντας τα θετικά. Η Πρωτοχρονιά έχει αυτόν, ακριβώς, τον ρόλο.

Αυτό το συμβολικό γύρισμα της σελίδας μάς γεμίζει αισιοδοξία. Αποτελεί μία βάση για να πατήσουμε πάνω και να αναζητήσουμε ένα πιο θετικό αύριο. Κατά κάποιο τρόπο, μοιάζουμε με τον Ιανό. Κοιτάμε πίσω, για να ξέρουμε από που ερχόμαστε, αλλά περισσότερο μπροστά, ελπίζοντας ότι προς τα εκεί που θα προχωρήσουμε, θα είναι καλύτερα. Καλό νέο έτος, λοιπόν και καλό νέο ξεκίνημα!

πηγή:pathfinder.gr