«Ο ελληνικός πολιτισμός είναι θαυματουργός εκ γενετής. Εχω απόλυτη
εμπιστοσύνη στον πολιτισμό μας και τους ανθρώπους του, αυτούς «που
μετέχουν της Παιδείας μας». Η μεγάλη μας πληγή και η αιτία των κακών μας
είναι η αναξιοκρατία». «Οταν σε μια κοινωνία ο καλύτερος δεν επιλέγεται σε όλες τις
θέσεις, ανεξαρτήτως καταγωγής, θρησκείας, χρώματος και άλλων συνθηκών,
τότε η κοινωνία αυτή είναι καταδικασμένη να αποτύχει.»
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ στον ΓΙΩΡΓΟ ΚΙΟΥΣΗ
Ενας παγκόσμιος Ελληνας, ο Κωνσταντίνος Στρατάκης, επιστημονικός
διευθυντής του NICHD, του Εθνικού Ινστιτούτου Παιδικής Υγείας και
Ανθρώπινης Ανάπτυξης των Ηνωμένων Πολιτειών, στο Maryland (προάστιο της
Ουάσιγκτον), που ερευνά τους όγκους του ενδοκρινικού συστήματος και
κυρίως της επίφυσης και των επινεφριδίων, όπως τα φαιοχρωμοκυττώματα και
τα παραγαγγλιώματα, μας μιλά για την επιστήμη του, την ελληνική κρίση,
τον Καζαντζάκη. Κρητικός στην καταγωγή κατά το ήμισυ, το άλλο μισό
μεταξύ Πελοποννήσου και Γαλαξιδίου, όπου έχει περάσει τα καλοκαίρια του.
* Είστε διευθυντής του Ινστιτούτου Υγείας του Παιδιού και της Ανάπτυξης του Ανθρώπου των ΗΠΑ;
- Ναι, είμαι ο επιστημονικός διευθυντής του Ινστιτούτου Υγείας
του Παιδιού και της Ανάπτυξης του Ανθρώπου των ΗΠΑ (διευθυντής Ερευνας),
γιατί τη συνολική διεύθυνση του Ινσιτούτου την έχει ο διοριζόμενος από
τον εκάστοτε διευθυντή όλου του Εθνικού Ινστιτούτου Υγείας των ΗΠΑ.
Σήμερα διευθυντής του Εθνικού Ινστιτούτου Υγείας των ΗΠΑ είναι ο δρ
Φράνσις Κόλινς (που διορίστηκε από τον πρόεδρο Ομπάμα το 2009). Ο δρ
Κόλινς διόρισε το 2011 το διευθυντή του Ινστιτούτου Υγείας του Παιδιού
και της Ανάπτυξης του Ανθρώπου των ΗΠΑ, που είναι τώρα ο δρ Γκουτμάχερ.
Εγώ εκλέχθηκα στη θέση και διορίστηκα το 2011.
* Στην πρώτη γραμμή της μάχης κατά του παιδικού καρκίνου;
- Το εργαστήριό μου και η ερευνητική μου ομάδα δουλεύουν στους
ενδοκρινολογικούς όγκους. Ορισμένοι από τους όγκους αυτούς είναι
καρκίνοι (δηλαδή κακοήθεις), αλλά οι περισσότεροι -ευτυχώς- είναι
καλοήθεις. Ξεκίνησα το εργαστήριό μου το 1996 με τη θεωρία ότι κανένας
όγκος σε ένα παιδί δεν είναι τυχαίος: υπέθεσα ότι οι όγκοι αυτοί είναι
γενετικοί (σε αντίθεση με τους όγκους στους ενήλικους, όπου το
περιβάλλον μπορεί να έχει μεγαλύτερη επίδραση). Επειτα από σχεδόν 20
χρόνια δουλειάς στον τομέα αυτό, η υπόθεση αυτή έχει αποδειχθεί σωστή
για τους πιο πολλούς ενδοκρινολογικούς όγκους στα παιδιά. Για
παράδειγμα, όταν ξεκίνησα δεν υπήρχε κανένα γονίδιο για το γιγαντισμό
στα παιδιά. Σήμερα, με δουλειά που έχει γίνει στο εργαστήριό μου αλλά
και σε 3-4 άλλα εργαστήρια στον κόσμο (με τα οποία συνεργαζόμαστε), έχει
αποδειχθεί ότι πάνω από 50% της αιτιολογίας του γιγαντισμού στα παιδιά
είναι το αποτέλεσμα μεταλλάξεων σε συγκεκριμένα γονίδια. Το ίδιο ισχύει
και σε άλλους όγκους στους οποίους δουλεύουμε, ανοίγοντας νέους δρόμους
στη θεραπεία τους. Είναι εντυπωσιακό ότι σήμερα είναι αλήθεια κάτι για
το οποίο ήταν πολύ δύσκολο να πείσω τα αφεντικά μου όταν ξεκίνησα...
Θυμάμαι, ο διευθυντής μου τότε, όταν του είπα τι ήθελα να κάνω στο
εργαστήριο και του απάντησα ότι «θέλω να βρω γονίδια για τους όγκους των
ενδοκρινών αδένων», αν και με υποστήριξε, μου έδωσε να κάνω και ένα
άλλο πρωτόκολλο που ήταν πιο σίγουρο ότι θα είχε αποτελέσματα...
* Τι είναι το σύνδρομο Carney-Stratakis;
- Κοιτάξτε, το σύνδρομο αυτό ονομάστηκε έτσι από κάποιους
Τσέχους συναδέλφους. Πριν από μερικά χρόνια δημοσιεύσαμε με τον δρα
Κάρνεϊ (που δουλεύει στην κλινική Μάγιο) ένα νέο γενετικό σύνδρομο σε
οικογένειες με όγκους του γαστρεντερικού συστήματος (GIST) και
φαιοχρωμοκυττώματα και παραγαγγλιώματα. Το ονομάσαμε «Δυάδα των GISTs με
φαιοχρωμοκυττώματα και παραγαγγλιώματα».
Οπως συνήθως συμβαίνει στη γενετική, επειδή οι γιατροί βρήκαν
τον όρο «Δυάδα των GISTs με φαιοχρωμοκυττώματα και παραγαγγλιώματα»
δύσκολο για απομνημόνευση, το ονόμασαν σύνδρομο Κάρνεϊ-Στρατάκη, από τα
ονόματα των συγγραφέων της μελέτης. Ο γιος μου ακόμα δεν μπορεί να
καταλάβει πώς το οικογενειακό μας όνομα είναι το όνομα μιας νόσου...
Τέλος πάντων. Εγώ δεν ήξερα για την ονομασία αυτή μέχρι που μερικά
χρόνια αργότερα, στο εργαστήριό μου, βρήκαμε τις μεταλλάξεις που οδηγούν
στη νόσο αυτή και έπρεπε να γράψω τη δημοσίευση που τελικά βγήκε στο
«New England Journal of Medicine».
Κάνοντας ανασκόπηση της βιβλιογραφίας, είδα με έκπληξή μου το
όνομα «Σύνδρομο Κάρνεϊ-Στρατάκης» αντί για το «Dyad of paragangliomas
and gastrointestinal stromal tumors (GISTs)», που εγώ και ο δρ Κάρνεϊ
είχαμε προτείνει. Σήμερα, η ονομασία αυτή χρησιμοποιείται ευρέως και τα
γονίδια που το προκαλούν (SDHA, SDHB, SDHC, SDHD) αποτελούν αντικείμενο
μελέτης σε πολλά εργαστήρια του κόσμου, γιατί είναι πολύ σημαντικά για
τη μιτοχονδριακή λειτουργία. Το μιτοχόνδριο και η λειτουργία του είναι
πολύ σημαντικά για την κατανόηση των φαινομένων που οδηγούν στη
δημιουργία όγκων.
* Ενας Ελληνας που θαυμάζετε;
- Ανάμεσα στους τόσους Ελληνες που θαυμάζω ο Καζαντζάκης έχει
ιδιαίτερη θέση στην καρδιά και το νου μου. Οχι μόνο γιατί ο πατέρας μου
είχε όλη τη σειρά των βιβλίων του (που τα έχω τουλάχιστον μισοδιαβάσει
όλα, και ορισμένα, όπως τον «Καπετάν Μιχάλη», πάνω από μία φορά), αλλά
γιατί αντιπροσωπεύει τους Ελληνες της Ελλάδας του 20ού αιώνα, με αυτή τη
μοναδική σύγκρουση του νέου και του παλιού, της Ανατολής και της Δύσης,
του δημιουργικού και του καταστροφικού, της ανόητης (καμιά φορά)
περηφάνιας και της απίθανης και θαυμαστής δίψας για λευτεριά και
προσωπική (και εθνική) ανεξαρτησία.
* Μελαγχολείτε λόγω της κρίσης στη χώρα μας;
- Και ποιος Ελληνας δεν στενοχωριέται; Φυσικά! Αλλά το πράγμα
φαινόταν από παλιά, τουλάχιστον από τη δεκαετία του '80, ότι θα κατέληγε
κάπως έτσι... Το εντυπωσιακό είναι που το «ελληνικό σύστημα» κράτησε
τόσα χρόνια! Ο πόνος είναι μεγαλύτερος λόγω των πολλών ετών που
κράτησε...
* Η ρίζα της ελληνικής παθογένειας;
- Κοιτάξτε... είναι πολλοί οι λόγοι. Και δεν φταίνε σε όλα οι
Ελληνες ή η Ελλάδα. Για τα στενά πλαίσια της συνέντευξης αυτής, θα πω
κάτι που το έχω πει επανειλημμένα, σε όσους μου ζητούν να συνοψίσω την
ελληνική ευθύνη στην τραγωδία αυτή. Η πρώτη αιτία της κρίσης, κατά τη
γνώμη μου, και είναι αμιγώς ελληνική, είναι η έλλειψη αξιοκρατίας στο
«ελληνικό σύστημα», όπως αυτό στήθηκε μετά το 1974, και ξανά μετά το
1981. Οταν σε μια κοινωνία ο καλύτερος δεν επιλέγεται σε όλες τις
θέσεις, ανεξαρτήτως καταγωγής, θρησκείας, χρώματος και άλλων συνθηκών,
τότε η κοινωνία αυτή είναι καταδικασμένη να αποτύχει.
* Η αναξιοκρατία λοιπόν...
- Βεβαίως, η έλλειψη αξιοκρατίας δεν στερεί μόνο την κοινωνία
από τους καλύτερους (που φεύγουν στο εξωτερικό ή απογοητεύονται και
μένουν ή και «ενσωματώνονται») αλλά θερίζει και κάθε ελπίδα από το
μέλλον -γιατί να ελπίζεις αν ξέρεις ότι δεν θα σου δοθεί η ευκαιρία;
Επίσης, καταλήγει σε μια κοινωνία όπου κανείς δεν καταβάλλει την
υπερπροσπάθεια που χρειάζεται για να πετύχει κανείς -γιατί να καταβάλει
την προσπάθεια αυτή, αφού κάποιος άλλος χωρίς προσπάθεια θα πάρει τη
θέση;
Κατά τη γνώμη μου, η πεμπτουσία της Δημοκρατίας είναι ίσες
ευκαιρίες σε όλους -αν αυτό δεν ισχύει, τότε δεν λειτουργεί η
Δημοκρατία. Είναι κρίμα που οι θυσίες του λαού μας για την καθιέρωση της
Δημοκρατίας το 1974 (και μετά το 1981) οδήγησαν σε έναν τρόπο
λειτουργίας της κοινωνίας που υπονομεύει τη λειτουργία της Δημοκρατίας.
Είναι απλό, κατά τη γνώμη μου, για μια κοινωνία με τόσες δυνατότητες
όπως η ελλληνική: η λύση για το μέλλον είναι να δημιουργηθούν οι
συνθήκες και το σύστημα που θα επιβάλλει αξιοκρατία παντού, σε όλους και
σε όλα!
* Θα επιστρέφατε στην Ελλάδα σε επιστημονική θέση;
- Παρά το γεγονός ότι μου δόθηκε η ευκαιρία παλαιότερα και δεν
ήρθα (λόγω κακών συνθηκών), η απάντησή μου σε αυτό είναι... φυσικά! Και
με ό,τι δύναμη έχω, να συμμετέχω στην κοινωνική (και συνάμα οικονομική)
αναγέννηση του τόπου μας, ίσως της πιο όμορφης πατρίδας στον κόσμο...
ΠΗΓΗ:enet.gr